Kutup girdabı, Dünya'nın kutup bölgelerinde, özellikle Kuzey Kutbu'nda, düşük sıcaklıklar ve güçlü rüzgarlarla ilişkilendirilen büyük ölçekli bir hava hareketidir. Bu hareketi kutbun etrafını saran bir bant gibi düşünebiliriz. Bu bant kutuptaki soğuk havanın ekvatora doğru kaçmasını engeller demek mümkündür. Kutup girdabı, Dünya'nın atmosferik dolaşımının normal bir parçasıdır ve binlerce yıldır mevcuttur.
Kutup girdabı, Dünya'nın dönüşü ve kutup bölgeleriyle ekvator arasındaki sıcaklık farkının etkileşimi tarafından yaratılır. Dünya'nın dönüşü, kutup bölgelerindeki havanın batıya doğru hareket etmesine neden olarak bir düşük basınç sistemi oluşturur. Kutup bölgeleri ile ekvator arasındaki sıcaklık farkı ne kadar yüksekse bu rüzgarlar da o denli kuvvetli olur ve soğuk havanın kaçması engellenir.
Kutup girdabı, kutup bölgeleri ile ekvator arasındaki sıcaklık farkının en yüksek olduğu kış aylarında çok güçlüdür. Kışın, kutup girdabı tipik olarak Kuzey Kutbu üzerinde bulunur. Kutup girdabı, kutup bölgeleri ile ekvator arasındaki sıcaklık farkının daha az belirgin olduğu yaz aylarında da tipik olarak daha zayıftır.
İklim değişikliğinin kutup girdabı üzerindeki potansiyel etkilerinden biri, kutuplar ile ekvator arasındaki sıcaklık farkının azalmasıdır. Bunun nedeni kutupların ekvatordan daha hızlı ısınmasıdır. Sıcaklık farkındaki bu azalma kutup girdabını zayıflatır ve daha kararsız hale getirir. Daha zayıf bir kutup girdabı ise daha kolay yer değiştirir ve dünyanın diğer bölgelerinde de soğuk hava dalgaları gibi aşırı hava olaylarının oluşmasına yol açabilir.
Kuzey Kutbu’ndaki deniz buzunun kaybı ve genel olarak okyanusların ısınması nedeniyle Kuzey Kutbu son yıllarda Dünya'nın geri kalanından daha hızlı ısınmaktadır. Bu ısınma eğilimi, kutup girdabını ve girdabın dünyanın diğer bölgelerindeki aşırı hava olaylarıyla olan bağlantısını etkileyebilir.
Son haftalarda ABD’de görülen aşırı soğuk hava koşullarının nedeni de kutup girdabındaki zayıflama ile alakalıdır. Elbette kutupların ısınmasından bahsettiğimiz zaman aklınıza kutupların tropik sıcaklıklara çıktığı gibi bir düşünce gelmesin. Ama kutuplardaki havanın 10 derece ısınarak, mesela şu anda olduğu -32℃ yerine -22℃ olarak bizim bulunduğumuz enlemlere inmesi bizim için felaket sonuçları doğurabilecek olsa da kutup açısından bu epey sıcak sayılabilir. 24 Aralık 2022’de kutup girdabının Amerika tarafına doğru yayılmış olması bölgede sıcaklıkların hızla düşmesinin en önemli sebebidir. 29 Aralık 2022’de ise kutup girdabı normal haline yakın bir duruma dönmüş ve ABD’de sıcaklıklar yavaş yavaş yükselmeye başlamıştır.
Genel olarak, kutup girdabı ile iklim değişikliği arasındaki bağlantı, aktif bir araştırma alanıdır ve iklim değişikliğinin kutup girdabı üzerindeki potansiyel etkileri ve bunun dünyanın diğer bölgelerindeki aşırı hava olaylarıyla bağlantısı hakkında hala tam olarak anlaşılmayan çok şey vardır. Bununla birlikte, kutup girdabının Dünya'nın atmosferik dolaşımının önemli bir parçası olduğu ve iklim değişikliğinin kutup girdabını ve onun dünyanın diğer bölgelerindeki aşırı hava olaylarıyla olan bağlantısını etkileyebileceği açıktır. Kutup girdabı ile iklim değişikliği arasındaki ilişkiyi anlayarak, gelecekteki aşırı hava olaylarını daha iyi tahmin etmek ve bunlara hazırlanmak mümkün olabilir.
Bizim için güzel haber ise en azından önümüzdeki 10 gün boyunca kutup girdabında bir değişiklik yaşanması beklenmiyor. Ülkemizin değişik yerlerinde kar yağışı görülebilir ama geçtiğimiz günlerde ABD’de olduğu gibi uzun yıllar boyunca hatırlanacak bir soğuk hava dalgasının bizi etkilemesi beklenmiyor. Enerji krizi içindeki Avrupa için bu iyi bir haber bile sayılabilir, çünkü ABD’de görülen tür bir soğuk hava dalgası Ukrayna’da çok ciddi sorunlar yaratabilir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder