Kırmızı Ringa Balığı Yanıltmacası

İklim değişikliği ve bunun doğada yarattığı kriz insanlığın son 60 bin senede yaşadığı en büyük problemdir. Daha önceki tüm sorunlardan farklı olarak bu sorunun nedeni gene insanlıktır, çözümü bulabilecek olan da insanlıktır. İklim krizinin de bir tane ana nedeni ve o ana nedene bağlı olarak bir tane de çözümü var:

İklim krizi bizim kömür, petrol ve doğal gaz yakarak atmosfere karbondioksit salmamızdan dolayı oluşuyor ve durdurmanın tek gerçekçi yolu da kömür, petrol ve doğal gaz yakarak atmosfere karbondioksit salmayı bırakmaktır. Bu kadar açık ve net. Bunun dışındaki hiçbir çözüm gerçekçi değildir ve işe yaramaz.

Ancak kömür, petrol ve doğal gaz üreten şirketler 2022 yılında tüm Dünya’da tam 4 trilyon dolar kar ettiler, dolayısıyla da bu kazançlarını bırakmak istemiyorlar. Bu nedenle de bizim kafamızı karıştırmak için akıllara gelebilecek her türlü oyuna başvuruyorlar. Çoğumuz da bu oyunlara kolayca kanıyoruz.

Fosil yakıt endüstrisinin çoğu oyunu aslında mantığa gayet uygun geliyor, zaten bunun için de senelerdir yaptıkları işte gayet başarılılar. O nedenle de iklim krizini engellemek için ortaya atılan her türlü fikir ve çözümde sizlerin ana konuyu asla unutmamanız gerekiyor. Ana konudan sapıp başka detayların peşinden koşmaya da tahmin edeceğiniz üzere Kırmızı Ringa Balığı Yanıltmacası (Red Herring Fallacy) adı veriliyor. Bu çoğu zaman o kadar ustaca yapılıyor ki bunu uygulayanlar bile maşa olduklarının farkına varmayarak iyi niyetle hedeften saptırıcı işler yapmaya koyuluyorlar.

Unutmayın: Hedef kömür, petrol ve doğal gaz yakmayı bırakmaktır. Bunun dışındaki her yol bizi hedeften saptırır, dolayısıyla karşınıza çıkan her yolda bu soruyu sormanız gerekiyor, “Benim hedefim kömür, petrol ve doğal gaz yakmayı bırakmak ve bıraktırmak, bu fikir bizi o yolda ilerletir mi?” Eğer cevap hayırsa bu yanıltmacanın kurbanı oluyorsunuz demektir.

Birkaç basit örnek verelim: Uçakla uçtuğunuz zaman uçuşlarınızın neden olduğu salımın karşılığı olarak ağaç diken bir şirkete para veriyorsunuz. Soru: Bu verdiğim para benim neden olduğum salımı azalttı mı? Cevap hayırsa yoldan saptınız demektir. Doğru cevabın ne olduğunu siz de aslında biliyorsunuz.

Benzinli arabanızı bırakıp elektrikli arabaya geçmeyi düşünüyorsunuz. Soru: Elektrikli arabamın kullandığı elektrik sadece güneş ve rüzgardan mı üretiliyor? Cevap hayırsa bir kez daha yoldan saptınız demektir. Kömür ve doğal gazdan elektrik üretilen bir ülkede elektrikli araba kullandığınız için iklim krizine etkinizin olmadığını ya da azaldığını düşünmek saflıktır. Doğru cevabın ne olduğunu siz de aslında biliyorsunuz.

Hepiniz güzelce karbon ayak izlerinizi hesapladınız ve yeni yıl planları gibi gelecek sene şahsi ayak izinizi azaltmaya karar vererek yatağa girdiniz. Soru: Belki siz otobüsle işe giderek ayak izinizi azalttığınızı düşünüyorsunuz ama toplu taşıma sistemi iyileştirilmeden bu bireysel davranışınız toplumun saldığı karbondioksidi ne derece azaltıyor? Bireysel olarak elimizden geleni yapmalıyız ama bunu yaptığımızda bireysel sorumluluğumuz azalmıyor. Biz bir sinek kuşu olabiliriz ama orman hala yanıyor, herkesin ve öncelikle de şirketlerin ve devletlerin yangını söndürmeye yardım etmeleri gerekiyor. Buradaki doğru davranışın ne olduğunu da siz aslında biliyorsunuz.

Toplumlar kendi yöneticilerini seçerler. Bu yöneticilere de nasıl yönetilmek istediklerini söylerler. Biz yöneticilerimizden çok şey istiyoruz ama bu istediklerimizi masaya koyup sorduk mu hiç? “Türkiye kömür, petrol ve doğal gaz kullanmayı ne zaman bırakacak?” Biz ekonomi sorduk, bireysel özgürlükler sorduk, dış politika sorduk, mülteci sorununu sorduk, sağlık sorduk, eğitim sorduk, ama karbondioksit sormadık. Biz sormadıkça da onlar nereye seçilirse seçilsin, kendiliğinden cevap vermeyecekler. Biz de insanlığın önündeki en önemli sorunu engellemek yerine kırmızı ringa balığını kovalamaya devam edeceğiz. Lütfen bir dahaki sefer sormayı unutmayın: Bu, ne kadar karbondioksit salımına yol açıyor?

Bu yazı 26 Mayıs 2023 tarihinde Dünyahali'nde yayımlanmıştır.