“Bugün son 41 yılın en sıcak/soğuk/yağışlı/karlı günü oldu” gibi haberlere sıkça rastlıyoruz. Bu haberler çoğu zaman haberi veren kurumun ya da bilim insanının biraz ihtiyatlı davranmasının sonucu olarak bu şekli alıyor. Aslında o bölgede muhtemelen sadece 41 yıldır veri alındığından “son 41 yılın” terimi kullanılıyor, yoksa yaşadığımı çok daha uzun sürede rastladığımız en aşırı hava olayı da olabilir. 2023 senesi tarihte ölçtüğümüz en sıcak sene oldu. Ama bunu söylediğimiz zaman aletli ölçümlerin yaklaşık yüz yıl geriye gittiği ve bunun öncesinde daha sıcak seneler olduğu düşüncesi oluşabilir. Ne yazık ki durum öyle değil. 2023, son 125 bin yılda yaşadığımız en sıcak sene oldu. “125 bin sene önce termometre var mıydı?” diye düşünmeyin, o zamanki sıcaklıkları ölçmenin de başka yolları var, bilim bize bu konuda doğru bilgileri verebiliyor.
2023 sıcak olmanın yanında aşırı hava olayları ile dolu bir yıl oldu. Dünyadaki bu aşırı hava olaylarına bir göz atacak olursak:
Ocak:
ABD’nin güney bölgelerinde hortumların görülmesi normaldir ama bu hortumlar havanın daha sıcak olduğu bahar ve yaz aylarında görülür. 12 Ocak’ta ortaya çıkan hortumlar en az dokuz kişinin hayatını kaybetmesine yol açtı.
Hint Okyanusu’nun güneyindeki Cheneso Siklonu Madagaskar’da en az 33 kişinin ölmesine neden oldu.
Ayın sonuna doğru ABD’nin Teksas eyaletindeki buz fırtınası 10 kişiyi öldürdü ama belki daha kötüsü insanlar ısıtma için elektriğe yüklenince şebeke yapısı bu kadar elektrik yükünü kaldıramadı ve 500 binden fazla eve uzun süre elektrik verilemedi. Bu bölge normalde sıcak olduğundan bizdeki gibi doğal gaz kombisi gibi bir sistem çok azdır ve evler yazın klima ile soğutulur ve aynı klima kış aylarında da ısıtma için kullanılır. Bundan dolayı da 500 bin eve elektrik verilememesi demek o evlerdeki insanların ciddi soğukla başbaşa kalmaları anlamına gelir.
Şubat:
Okyanuslardaki dev fırtınalar genelde bir ya da iki hafta sürer. Hint Okyanusu’nun güneyinde oluşan Freddy Siklonu tam beş hafta boyunca tüm okyanusu baştan başa geçti, okyanus sularından daha önce rastlamadığımız miktarda enerji emdi ve sonunda Afrika kıyısına geldiğinde Madagaskar, Mozambik ve Malavi’de binlerce insanın hayatını kaybetmesine neden oldu.
Fırtınalar Brezilya’da da büyük can ve mal kaybına yol açtı. Sao Paulo’da seller ve toprak kaymalarında en az 65 kişi öldü.
Mart:
Mart ayının başındaki aşırı kar yağışı ABD’nin orta ve güney eyaletlerinde çok sayıda can kaybını doğurdu. Ayın ortasında deprem felaketi sonrasında yeniden hayata dönmeye çalışan Adıyaman ve Şanlıurfa’da bu sefer sel felaketi çok sayıda can kaybına neden oldu.
Ayın sonunda ise Ekvator’daki yağışlar 11 kişinin ölümüne ve 67 kişinin kaybolmasına neden oldu.
Nisan:
2023 yılının şimdiye kadar yaşadığımız en sıcak sene olmasının iki ana nedeni var. Bunların ilki kolayca tahmin edebileceğiniz gibi küresel ısınma. Bizler kömür, petrol ve doğal gaz yakarak atmosfere karbondioksit saldıkça atmosferin ortalama sıcaklığı da artıyor. Ancak Pasifik Okyanusu’nun sularının normalden sıcak ya da serin olması da ortalama sıcaklıklar üzerinde büyük etkiye sahip. Son üç yılda sular normalden serin olduğu için küresel ısınmanın etkisini fazla hissetmedik. Ama Nisan ayı başında Pasifik suları normal sıcaklığına döndü ve Haziran sonuna kadar da ısınmaya başladı. Bu dünyanın çoğu yerinde sıcaklıkların normalin üzerine çıkmasına neden oldu. Nisan ayı sonunda İspanya 38.8 °C’yi gördü.
Mayıs:
Mayıs ayı ortasında Hint Okyanusu’ndaki Mocha Siklonu Myanmar ve Bangladeş arasında çoğunluğu mülteci kampları ile kaplı bir bölgeyi vurdu. Bu bölgedeki can kaybının en az 438 olduğu bildirildi.
Ay sonunda ise bu sefer Çin’den bir sıcaklık rekoru haberi geldi. Şanghay 36.1 °C oldu.
Haziran:
İklim felaketleri az gelişmiş ülkelere çok daha büyük hasar veriyor. Haiti’deki aşırı yağış ve seller 13500 evin sular altında kalmasına ve 51 kişinin ölmesine neden oldu.
İklim krizi aşırı iklim olaylarını şiddetlendirir, sıklıklarını artırır ve görüldükleri alanları genişletir. Hint Okyanusu’nundaki fırtınalar da genelde güneyde ve Hindistan çevresinde görülür, Ancak Pakistan’la Umman arasında oluşan Biparjoy Siklonu bölgede önemli can ve mal kaybına yol açtı.
Hemen ardından Pakistan’daki aşırı muson yağışları çoğunluğu kadın ve çocuk olan yüze yakın kişinin ölümüne neden oldu.
Haziran ayı sonunda hava sıcaklığının 50 °C’ye yaklaştığı Meksika’da yüzden fazla kişi aşırı sıcak nedeniyle öldü. Ne yazık ki ülkemiz de dahil çoğu ülkede ölüm nedeni olarak “aşırı sıcak” belirtilmediğinden aşırı sıcak nedeniyle oluşan çoğu can kaybı kalp, damar ya da solunum yolu rahatsızlığı olarak kayda giriyor. Bu nedenle de aşırı sıcaklardan dolayı yaşamını yitiren kişi sayısı net olarak bilinemiyor.
Temmuz:
Temmuz ayının ilk haftası Dünya Meteoroloji Örgütü tarafından şimdiye kadar yaşadığımız en sıcak hafta olarak belirlendi. 6 Temmuz 2023 ise son 125 bin yılın en sıcak günü oldu.
Temmuz ayının ortasında Güney Kore’deki muson yağmurları 41 kişinin, Kolombiya’daki aşırı yağışlar ise 14 kişinin ölümüne neden oldu.
Ağustos:
Ağustos ayında aşırı yağışlar ve buna bağlı toprak kaymaları Gürcistan’da 32, Çin’de ise 21 kişinin ölümüne yol açtı. Ay sonunda ABD’nin güney ve doğusunu etkileyen Idalia Kasırgası dokuz kişinin hayatını kaybetmesine neden oldu.
Eylül:
Eylül ayında yeryüzünün %20’si o güne kadar ölçülmüş en yüksek sıcaklıkları yaşadı.
Eylül ayı sonunda Meksika, Guatemala ve Güney Afrika’daki seller çok sayıda kişinin ölümüne ve büyük mal kaybına neden oldu.
Ekim:
Aşırı yağışlar Hindistan’daki Güney Lhonak gölünü tutan duvarların yıkılmasına ve oluşan sel de 74 kişinin ölümüne yol açtı.
Bir kez daha, normalde büyük kasırgaların görülmediği Meksika’nın batı kıyısındaki Akapulko kentini hedef alan aşırı güçlü Otis Kasırgası 350 kişinin ölümüne ve en az 16 milyar dolarlık hasara neden oldu. Bu tür fırtınaların normalde görüldüğü bölgeler az da olsa hazırlıklı olabiliyorlar, ancak normalde bu fırtınaları görmeyen bir yerde hem de bu şiddette bir fırtına görüldüğünde sonuç çok acı olabiliyor.
Kasım:
Karadeniz’deki şiddetli fırtınalarda Bulgaristan ve Türkiye’de çok sayıda gemi karaya oturdu ve en az bir yük gemisi battı, mürettebatının da öldüğü düşünülüyor.
Aralık:
Senenin geri kalanıyla kıyaslandığında Aralık ayı oldukça az anormal geçti. Sadece ayın başında Tanzanya’daki sellerde 47 kişi hayatını kaybetti.
2023 senesini iklim felaketleri açısından nispeten sakin kapatmış olsak da 2024 senesinin oldukça sıcak olmasını ve belki de 2023 yılındaki sıcaklık rekorunu kırmasını bekliyoruz. Gönül iklim felaketi haberlerini duyurmak istemiyor ama bizler doğaya zarar vermeye ve doğanın dengesine bozmaya devam ettikçe doğa da bizlere doğayla oyun oynanmayacağını göstermeye devam ediyor. Umarım kısa vadede bizler akıllanırız yoksa doğanın elindeki sopa oldukça kalın.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder